Xabier Maria Munibe Idiakez, Peñafloridako VIII. kondea
(Azkoitia, 1729 – Bergara, 1785)
Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen lehenengo biziarteko zuzendaria (1764-1785).
Gizon giltzarria, XVIII. mendearen bigarren erdialdean sortutako euskal ilustrazioaren erroak eta garapena ulertzeko. Bera izan zen Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen sustatzaile nagusia eta alma materra. Elkartea 1764ko Gabon-egunean sortu zen, Azkoitiko Insausti jauregian, eta 1765eko apirilaren 8ko Errege Aginduaren bidez onartu. Gure protagonistaren prestakuntzari dagokionez, erabakigarria izan zen Frantziako Tolosako jesuiten ikastetxean ikasi izana; izan ere, zuzenean ezagutu zuen bere garaiko kultura frantsesa, eta, bide batez, Europako elkarte ilustratuen ereduen berri izan zuen; batez ere, elkarte akademikoen eta nekazaritza-elkarteen berri. Entziklopedismo ilustratuaz puztutako prestakuntza frantsestu horri fisika esperimentalaren eta antzerkiaren arloan zuen jakin-nahia gehitu behar zaio. Jakin-nahi horrek bultzatuta, bilera batzuk antolatu zituen. Narrosek Azkoitiko "bilera akademikoak" esan zien bilera horiei. Bilera horiek bide eman zuten bileretan parte hartzen zuten pertsona berritzaileen itxaropenak ilustrazioaren ikuspuntutik balioesteko.
Joaquín de Eguía Aguirre, Narroseko III. markesa
(Azkoitia, 1733 – Gasteiz, 1803)
Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen idazkariordea, bitarteko idazkaria (1773) eta biziarteko idazkaria (1774-1803).
Peñafloridako kondearen laguna zen, eta Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortzen eta garatzen lagundu zuen. Zientziari buruzko jakintza zabala zuen, eta idealismo abertzale sakona eta antolatzeko gaitasun bikaina. Horiexek izan ziren, hain zuzen, Elkarteari egin zizkion ekarpenak. Haren prestakuntzari dagokionez, datuak baieztatzeke dauden arren, badirudi atzerrian izan zela, ziur asko Frantzian. Edonola ere, ziurtasunez esan dezakegu Zaragozan, Salamancan eta Madrilgo Nobleen Errege Mintegian ikasi zuela eta fisikan eta kimikan jakintza-maila handia lortu zuela. Insausti jauregiko solasaldi akademikoetako protagonistetako bat izan zen, Manuel Ignacio Altuna Porturekin eta Peñafloridako kondearekin batera.
Altuna Portu, Manuel Ignacio
(Azkoitia, 1722-1762)
Eginkizun garrantzitsu bat betetzekoa zen Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen proiektu ilustratuan, baina ezin izan zuen bete, garaia baino lehenago hil baitzen, eta, hori dela eta, haren adiskideek eta bidaideek, hots, Peñafloridak eta Narrosek, ezin izan zuten haren jakintzaz aprobetxatu. Izan ere, buruargia zen, eta aurreratua, eta Frantziako berrikuntzen berri zuen; batez ere, hezkuntzaren eta zientziaren arloko berrikuntzen berri. Jaioterriko jesuiten ikastetxean egin zituen lehenengo ikasketak (1732-1734), eta, gero, 1736an, Madrilgo Nobleen Errege Mintegira joan zen. Hezkuntza-erakunde hori ere Jesusen Konpainiako fraideek gobernatzen zuten. Garai hartan, erakunde hori modernizatzen saiatu ziren, borboitarren erreformismoaren babespean.
Aguirre Ayanz, Tiburcio
(Gasteiz, 1707 – Madril, 1767)
Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen ohorezko bazkidea eta zaindaria (1765).
Pertsona ikusbera honen biografia baliagarria izan daiteke espainiar ilustrazioaren sortze-prozesua zeinen konplexua izan zen erakusteko. Prozesu hori berritzaileen talde batek bultzatuta abiatu zen. Berritzaile horiek, bakoitza bere aldetik eta noizbehinkako adierazpenen bidez gehienetan, irrikan zeuden XVII. mendearen amaieraz geroztik herrialdea modernizatzeko. Prozesu hori borboitarren estatuaren erakunde berrien babespean ondu zen. Lehen prestakuntza gortean jaso zuen, haren amona Montehermosoko markesaren babespean. Horren ondoren, 1729an, Salamancako San Bartolomeko Eskolan sartu zen, eta, han, ezaguna egin zen, fisika esperimentaleko eskola edo akademia baten buru zelako eta makinen kabinete bat eta natura-historiaren bilduma bat eratu zituelako. Garai hartan, zientzia-liburutegi bat osatu zuen, eta, liburutegi horretan, besteak beste, Frantziako eta Ingalaterrako argitalpenak jaso zituen. Alventoseko markesaren ustez, hark itzuli zuen Noël Regnaulten Entretiens physiques (Paris, 1729).
